Sagardoaren Lurraldea Dokumentazio Zentroa sagardoari lotutako kultura-ondarea zaintzeko, ikertzeko eta zabaltzeko funtsezko ardatz gisa finkatu da. Bitxirik preziatuenen artean fototeka dago, irudi historiko eta garaikideen artxiboa, 51.500 erregistro baino gehiago dituena. Zifra ikaragarria da, eta funts horren handitasuna eta aberastasuna azpimarratzen ditu.
Fototeka, kultur ondarea iruditan
Fototeka argazki-bilduma bat baino askoz gehiago da. Iraganerako ataria da, sagardoa Euskal Herriko bizitza, tradizioak eta paisaiak nola moldatzen joan diren ulertzeko leihoa. Sagardoaren kulturaren alderdi bakoitza dokumentatzeko eta ikerketa historiko, antropologiko eta etnografikoak egiteko funtsezko tresna ere bada. Funts hau ez dago adituentzat eta ikertzaileentzat bakarrik, baliabide irekia da eta komunitate osoaren zerbitzura dago. Gainera, Sagardoaren Lurraldea etengabe ari da bilduma digitalizatzen eta katalogatzen, eta, beraz, etengabe hazten ari da, bilduma kontserbatzen eta irisgarritasuna erraztuz.
Fototeka ezagutarazteko estrategietako bat aldi baterako erakusketak dira, publikoari sagardoaren historiarekin eta kulturarekin zuzenean konektatzeko aukera ematen diotelako.
Aurten Sagardoetxea Museoak eta Sagardoaren Lurraldeak “A la yuklat, golpian bat” erakusketa antolatu dute.
Fototeka, “A la yuklat, golpian bat” erakusketaren oinarri
“A la yuklat golpian bat” erakusketa Sagardoaren Lurraldeako fototekan gordetako material grafiko baliotsuan oinarrituta eraiki da. Baliabide horri esker, erakusketarako funtsezkoak diren irudi historikoak atzitzeaz gain, testuingurua eta sakontasuna eman zaizkio erakusketan aurkezten den kultura-kontakizunari.
Fototekaren eta erakusketaren arteko loturak dokumentu-ondare horrek bizia har dezakeela eta hezkuntza- eta dibulgazio-tresna bihur daitekeela erakusten du.
Erakusketak 10 panel ditu. Jokin Mitxelenak egindako marrazkiekin eta antzinako dolare tradizionalen, XX. mendeko lehen erdialdeko sagardotegien, bolo-jokoen, bertsolarien, sagardo botila zaharren, sagastien, lehen Sagardo Egunaren edo Sagardoetxearen argazki sorta zaindua dute, besteak beste, ilustratuta daude. Batzuek eta besteek, sagardoaren munduaren ibilbide bisuala eskaintzen dute XIX. mendearen amaieratik gaur egunera arte.
“A la yuklat, golpian bat” erakusketa
Erakusketak Sagardoaren Lurraldeak kultur ondarea zabaltzeko eta zaintzeko duen konpromisoa indartzen du. Azken berrehun urteetan sagardoa eta aisialdian zehar egindako bidaia gisa sortu da. Txotxaren errituak aisialdia sagardoaren inguruan nola eraldatu duen ezagutzeko aukera ematen du, tradizioa bizirik mantenduz eta garai berrietara egokituz.
1880ko hamarkadan hasten da, sagarrondo eta sagardoarentzako aro berri bat sortu zenean, modernizatuz eta “Nekazaritza Berriaren” printzipioak aplikatuz, ekonomikoki errentagarria eta atzerrian lehiakorra izan zedin.
Sagardotegiaren kontzeptu berri bat ere sortu zen garai hartan: aisialdirako leku bihurtzen dira, eta txalaparta, bertsolaritza edo bola-jokoak ohikoak diren gizarte-gertakarien agertoki. Sagardoa kanilaz kanila zerbitzatzen dute, eta edalontziz edalontzi, eta edalontzia trago bakar batean edaten da. XX. mendearen hasieran 600 sagardotegi txiki zeuden Gipuzkoan, eta horietatik, Donostian 101 zeuden, hain zuzen ere. Hala ere, kopurua aldatu egiten zen urte batetik bestera, sagar-uztaren arabera.
XX. mendearen hasieran 600 sagardotegi zeuden Gipuzkoan eta horietatik 101 Donostian zeuden kokatuta
Diktaduran balio, ohitura eta jardunbide on asko galdu ziren pomologian eta kalitatezko sagardoa egitean, nekazaritza bigarren mailan geratu zelako. 1950eko hamarkadan, Gipuzkoako Aldundiak Zubietako eta Laurgaineko etxaldeak ireki zituen sagardoaren ekoizpena suspertzeko.
Baina krisiak bere horretan jarraitu zuen, eta 1967an sagardoaren ekoizpena punturik baxuenera iritsi zen. Sagardotegi askok ateak itxi zituzten, negozio ez oso errentagarria zelako eta, gainera, sagardoak ospea galtzen zuelako ardoaren, garagardoaren eta freskagarrien aurrean.
Ekoizpenak behera egin arren, elkarte gastronomikoek sagardoaren kontsumoarekin jarraitu zuten, eta zuzenean erosten zuten sagardoa ekoizten zen baserrietan: batzuk probatu ondoren, gizarteari eraman nahi ziotena aukeratzen zuten. Sagardoa kupeletatik zuzenean dastatzea oso ezaguna egin zen, gaur egun txotx erritua bezala ezagutzen duguna bihurtu arte, non sagardotegi guztiek ateak irekitzen dituzten urtarriletik apirilera sagardo berria eta sagardotegiko menu tipikoa dastatzeko.
Hala ere, txotx erritoaren arrakasta baino lehen hasi ziren sagardoa botilan sustatzen, eta 1976an antolatu zen lehenengo Sagardo Eguna Astigarragan. Data horietan ere, Fraisoroko Esperimentazio eta Prestakuntza Zentroak sagardoa egiteko teknikak hobetu zituen.
2006an Sagardoetxea Museoa inauguratu zen. Euskal sagardoaren kultura kontserbatzen eta zabaltzen dihardu. Bisita gidatuak eskaintzeaz gain, sagarrondoan eta museo-gunean, sagarraren eta sagardoaren kulturarekin lotutako ekitaldiak eta aldi baterako erakusketak antolatzen ditu (adibidez, hau), eta dokumentu eta pieza etnografikoen kontserbazioa sustatzen du.
Azken urteotan kalitate handiko sagardo naturala egiten ari dira, bertako barietateetako sagarrondoen hektarea asko landatzen ari dira eta euskal sagardotegi tradizionala irudikatzen duten establezimendu berri-
tzaileak ireki dituzte. Hori guztia sagardoaren sektorea bizitzen ari den dibertsifikazioaren eta berrikuntzaren erakusgarri da.
“A la yuklat golpian bat” Sagardoaren Lurraldearen fototeka kultur proiektuetarako iturri dinamiko nola bihur daitekeen erakusten duen adibide argia da. Horregatik, Sagardoetxean Dokumentazio Zentroan sartzera animatzen zaituztegu, artxiboko 51.500 irudi baino gehiago ikusteko eta sagardoaren historiarekin eta kulturarekin zuzenean konektatzeko.
Egilea: Lourdes Odriozola, historiadora
Iturria: Anuario Sagardoaren Lurraldea 2024