Bersolarismo y sidra

Descripción

Sagardun / publicaciones / boletín / sagardotegi / sidra y bersolarismo / siglos XIX y XX / bersolaris / cultura vasca

publicaciones bertsolarismo boletín sidrería sagardun

Ficha

Autor: Arantxa Arzamendi
Fecha: 2013-09-01
Clasificación: 3.6. Publicaciones
Tipo documento: Revistas
Procedencia: K152-3
Fondo: Sagardoetxea fondoa

Código: NA-003908

Texto completo

BERTSOLARITZA ETA SAGARDOA Sagardoaren munduak orohar islada handia izan du eta du euskal kulturan, bai idatzizko formatoetan, ikusentzunezkoetan eta baita ahozkotasunean ere. Artikulu honetan bertsolaritzarekin izan duen erlazioa eta edukien aipamenak aztertzen ahalegindu naiz. Abiapuntua Manuel Lekuona (Oiartzun, 1894 - Oiartzun, 1987) maisuaren Aozko literatura liburua izan da1. Lekuonak ahozko literaturaren historia egiterakoan sagardotegiek bertsogintzaren zabalkundean izan zuten garrantzia azpimarratzen du. Alde batetik, XIX. mendearen bukaeran sagardotegietan antolatzen ziren bertso lehiaketak aipatzen ditu eta jendea sagardotegietara erakartzeko bide bat izan zirela defendatzen du. Sagardogileek bertso lehiaketak antolatzen omen zituzten eta sagardotegien inguruko herrietan bertsoak entzutera joateko ohitura sortu zela dio. Oiartzungo Zuloaga Errotako Juan Kruz errotariaren adibidea aipatzen du. Lehiaketak antolatzeaz gain, Lekuonak sagardotegien bigarren funtzio bat ere nabarmentzen digu, hain zuzen bertsolaritzaren lehen eskolak izatearena. Adibide moduan Hernanin Udarregi (Aia, 1829 - Udarregi Usurbil, 1895) eta Pello Errotak (Asteasu, 1840 - Asteasu, 1919) egindako bertsoak ditugu2: “Pello Errota Lagun al-digu guziyon jabiak; berak eman dizkigu abilidadiak... SAGARDOTEGI .18. Asitzera dijuaz predikadoriak sekula ixtudiatzen ibilli gabiak Asiyera eman du Pello Errotariyak errespuesta orain Juan Joxe Uarregiyak Batek ainbat deretxo daukagu guk biyak; gure kolejiyuak sagardotegiyak” Manuel Lekuonarekin batera Antonio Zavalak Auspoa sailean argitaratu zituen lanetan ere ikuspuntu interesgarriak azaltzen zaizkigu. Zavalak alde batetik, sagardotegiak lagun taldetako giroarekin lotzen ditu. Jan-edanaren bertsoak II liburuan, Tolosako Timoteo Adurriaga zenaren eskuz idatzitako koadernoko bertsoak jaso zituen. Bertan badira zenbait pasarte Tolosako sagardotegietako lagun giroari buruzkoak3: “Biba tolosar gazte, biba gure kuadrilla, urte askuan ondo konserba dedilla; sagardua egiten gerade abillak, eta edaten gera guztiz egokiyak” Badira ere, Astigarragatik oso hurbil jasotako testigantzak, non Urumea bailarako giroa azaltzerakoan sagardoa ezinbestekoa izaten zen. Horrela jasotzen du Pablo Zubiarrain (Hernani, 1912) “Ernani txikia” izenekoak Ia kantatuz bezala liburuan: “Ni mutil koxkorra nintzala, Urumea ingurua ortan, ia denak bertsotan aritzen ziran, tabernara joan ezkero. Afizio izugarria zan. Orduan barrio alaia zen gurea. Gabean, goiz aldera arte sagardotegian kantari. Beste mundu bat, beste sanidade bat, beste gauza bat4”. Sagardoari dedikatu zizkion bertsoen artean, sagardotegiak nostalgiaz aipatzen ditu: “Sagardotegi maitagarriak, beti zaituzten goguan, zuen barruan neguan antxe egoten nintzan zeruan. Zar eta gazte danak bildurik upeltxoaren onduan, bertsolariak ederki daki zenbat gozatzen genduan5” Hernani bertako beste adibide esanguratsu bat Nikolas Lujanbiorena da. Lujanbiotarrak lau senide izan ziren: Juan Jose, Nikolas, Martina eta Anjel. Bi zaharrenak Hernaniko Abillats baserrian jaioak eta Anjel, berriz, Donostiako Basozabal baserrian, Oriamendi eta Astigarraga artean, gaurko golf zelaiaren lurretan. Nikolas, Argentinara joan zen lan bila eta han bizi izan zen ia bizitza osoan. Antonio Zavalak Iru anai bertsolari: Saiburu’ko Juan Jose, Nikolas eta Anjel Lujanbio liburuan jaso zituen hiruren bertsoak eta azpimarratzekoak dira Nikolasek Argentinan zegoela sagardoari buruz .19. egindakoak6: Gaztetako kontuak dauzkat nik gogotan, pentsatzen egoten naiz alperrik prankotan; len gauza merke bazan Gipuzkoa ortan: pitxarra sagardua amar xentimotan Bestalde, XIX.mende bukaerako bertsoetan, behin eta berriz sagardoaren kalitate ona, alde onuragarriak aipatzen dira. Adibideen artean Ramon Artola (Tolosa, 1831 - Donostia, 1906) Sagardoaren graziya II liburuan eta Pedro Mari Otaño Sagarra eta sagardoa argitalpenarekin ditugu. Hala ere, Antonio Zavalak idatzitako bildumetan bada sagardoaren kalitate txarra aipatzen duen bertsolari ezezagun bat7: “(...) Enpeñatu da aurten aguaderua urari altxatutzenez duen gradua; galtzeko bildur gabe nork bere burua, askok edan bear dik sagardo klarua” ---------------------------------------------- 1 Manuel Lekuona: Aozko literatura. Idazlan guztiak. Kardaberaz bilduma. 1978 . 2 Manuel Lekuona: Aozko literatura. Idazlan guztiak. Kardaberaz bilduma. 1978, 257. orrialdea. 3 Antonio Zavala: Jan-edanaren bertsoak II. Auspoa 155, 1982. 131. orrialdea. 4 Pablo Zubiarrain “Ernani txikia”: Ia kantatuz bezala, Auspoa 190, 1985, 13. orld. 5 Pablo Zubiarrain “Ernani txikia”: Ia kantatuz bezala, Auspoa 190, 1985,51. orld 6 Antonio Zavala: Iru anai bertsolari: Saiburu’ko Juan Jose, Nikolas eta Angel Lujanbio. Auspoa 73, 1968, 135 orl. 7 Antonio Zavala, Jan Edanak I, Auspoa 1954, 1982, 81. orrialdea ---------------------------------------------- Oharra: artikulu honetarako oso baliagarrai izan zaigu Bertsozale Elkarteko Xenpelar Dokumentazio Zentroan: http://www.bertsozale. com/eu/xenpelar lortutako informazioa. Bestalde, Auspoa bilduma digitalizatua eskuragarri dago Euskaltzaindiaren webgunean http:// www.euskaltzaindia.net/auspoa ----------------------------------------------- Artikulua: Arantxa Arzamendi (Udal Liburutegi Nagusia Donostia ) Argazkia: Sagardoaren Lurraldea