Kalitatearekiko ardura
Frankismoan egoera politiko, ekonomiko eta sozial berri bat ezarri zen; bertan, nekazaritza, abeltzaintza zein arrantza bigarren maila batera jaitsi ziren, eta jarduera marjinalak bihurtu ziren.
Sagarrondoen landaketa irabazirik ematen ez zuen negozioa zen. Baserritarrek sagarra bere ekoizpen kostuak baino merkeago saldu behar izaten zuten. Gainera, sagardo-sagarraren ekoizleek zailtasunak izaten zituzten beren uzta saltzeko, sagardoa udaleko, probintziako zein estatuko tasekin zergapetuta baitzegoen.
Sagastiek ez zuten ia zaintzarik jasotzen, bertan behera uzten hasi ziren eta sagarrondoa euskal paisaiatik desagertzen hasi ziren. 1940an, mihura sagarrondoak kaltetzen hasi zen, eta Hondarribian, Irunen, Oiartzunen, Lezon, Pasaian, Errenterian, Astigarragan, Hernanin, Donostian, Usurbilen eta Oñatin mihura erauzteko kanpaina abian jarri zen. Baserritar guztiek ez zuten mihura kendu, eta, beraz, Aldundiak hau agindu zuen: baserritarrek mihura kendu ezean, brigada partikularrek kenduko zutela, baina sagarrondoen jabeek horren gastuak ordaindu beharko zituela.
Era berean, sektoreak XIX. mendearen amaieratik zekarren atzerapen teknologikoa areagotu egin zen. Urte zailak izan ziren sagardo ekoizleentzat, Gerra Zibilaren ostean sagardoa gutxi batzuen eskura zegoen luxuan bilakatu baitzen.
Gipuzkoako Foru Aldundiak hainbat ekimen jarri zituen abian Gipuzkoako nekazaritzaren beheraldia arintzeko. Garrantzitsuenak Zubietako (Hondarribia) eta Laurgaineko (Aia) probintziako etxaldeak irekitzea eta Fraisorokoa eguneratzea izan ziren.
Zubietakoa izan zen erositako lehen lursaila, eta bertan “Gipuzkoako Foru Aldundiaren Nekazaritza eta Abeltzaintza Zentroa” jarri zen. Bere 30 hektareatan funtsezkoak ziren funtzionaltasuna, higienea eta instalazioen eta paisaiaren arteko harmonia. 1958an ireki zituen ateak.
Laurgaingo etxaldeak Gipuzkoako Baso Plana garatu zuen, larre naturalak eta ehiza-erreserbak gehitu eta hobetu zituen, eta tutoretzapeko baserri batzuk sortu zituen Gipuzkoan.
Hala ere, neurri horiek ez ziren nahikoak izan. 1967an sagardoaren ekoizpena bere punturik baxuenera iritsi zen. Gure arbasoek kontu handiz landatu zituzten sagastiak ez zeuden ondo zainduta, eta, gainera, baserritarrek ez zekiten beren seme-alabei beren ezagutza pomologikoak transmititzen.
1975ean, Aldundiak Fraisoroko Esperimentazio eta Prestakuntza Zentroa ireki zuen probintziako sagardogintza berreskuratzeko ahaleginean. Sagardoa egiteko teknikak hobetzea eta eguneratzea zituen gidalerro. Horretarako, ikastaroak antolatu zituen eta instalazioak birgaitu zituen sagardoa ekoizteko modu berrietara egokitzeko.
Lau urte geroago ESI Taldea sortu zen. Honek, baserrien irteera emankorra bilatzea, pomologia sustatzea eta bertako sagardo sagarren barietateak mantentzea zituen helburu. ESI Taldearen proposamena Gipuzkoako egungo programa pomologikoaren abiapuntua izan zen. Aldundiak bere lekukoa hartu zuen eta sagarrondoen landaketa sustatzen hasi zen.
Zubietako lursail probintzialean haztegi esperimental bat ezartzea lehen urratsa izan zen. Handik gutxira, jarduera ugari eta askotarikoak jarri zituen abian bertako sagardo-sagar barietateen laborantza aztertu, esperimentatu, katalogatu, babestu, sustatu eta zabaltzeko. Halaber, sagardoaren elaborazioa irakasteko eta zabaltzeko programa zehatza bat babestu zuen.
Sagardo sagarren landaketarako landaketetarako dirulaguntzen eta laguntza teknikoen politika bere beste jarduera-ildoetako bat izan zen. Gainera, hitzarmenak sinatu zituen sagarraren laborantzan, sagardoaren elaborazioan eta nekazaritza-ikerketan ziharduten erakundeekin, hala nola Fruitel, Biolur, Gipuzkoako Sagardo Naturaleko Egileen Elkartea, Sagardo Mahaia eta Arteaga Zabalegi Fundazioarekin sinatutakoekin.
2011n Gipuzkoako Foru Aldundiak Otalarreako (Villabona) mintegia ireki zuen berriro. Germoplasma-banku bat sortu zuen bertako sagardo sagarren barietateak mantentzeko, landare amen aurreko “hasierako” landareak lortzeko eta zaintzeko, txertaketarako hagaxkak lortzeko landare amak sortzeko, eta azterketak zein entseguak egiteko landaketa esperimentala ezartzeko. Sektorearen auto hornidura lortzea zen erronka.
Otalarreako finka esperimentala. Iturria: Fruitel.
Hainbat urtez sagardoaren eta pomologiaren sektoretik kanpo egon ondoren, Fraisoroko nekazaritza-ingurumeneko laborategiak bere zereginari ekin zion berriro, eta aitzindaria izan zen Estatuan bere ekimen batzuetan. Hiru jarduera-ildo zituen: sagardoaren analisi fisiko-kimikoak, dastaketa sentsorialen panela eta sagardoaren esperimentazio lanak.
Neurri haien guztien emaitza kanpoko merkatuan kalitate lehiakorra zuen sagardo naturala ekoiztea izan zen. Gaur egun, berritzen ari den sektorea da.
Sagardoa bertako sagarrekin ekoiztearen aldeko apustua egin da: bere kalitatea Fraisoroko dastatze-panelak bermatzen du, eta Euskal Sagardoa Jatorri Izendapenaren markapean merkaturatzen da. Horrez gain, merkatua dibertsifikatzearen aldeko apustua ere egin da; kalitate ukaezineko sagardo mota eskaintza zabala dago merkatuan, hala nola: izotzezko sagardoa, sagar muztioa, sagardo aparduna, barietate bakarreko sagardoa edo sagardo ekologikoa. Gainera, bezero berriak erakartzeko, sagardoa formatu berrietan merkaturatzen da, besteak beste, latan.
Fraisoroko dastaketa panela. Iturria: Fraisoro Laborategia.
Sagardoa kontsumitzeko modua ere aldatu egin da. Sagardoa edalontzian (sagardo basoan) edo kopan edaten da. Bata zein bestea aukeratzeak sagardoa modu ezberdinean dastatzeko aukera ematen du. Kopa oso egokia da dastaketetarako, aukera ematen baitu trago luzeagoa egiteko eta edalontzian antzeman ezin daitezkeen sagardoaren lurrinak preziatzeko. Txotxaren errituz gozatzeko, ordea, edalontzia egokiagoa da.
Ba al zenekien?
- 1940an mihurak sagarrondoak mehatxatu zituen eta horiek erauzteko kanpaina martxan jarri zen Hondarribia, Irun, Oiartzun, Lezo, Pasaia, Errenteria, Astigarraga, Hernani, Donostia, Usurbil eta Oñatiko udalerrietan.
- Zubietako finka Manzano Monis arkitektoak diseinatu zuen, eta aurrekontua ia 7 milioi pezetakoa izan zen.
- “Sagardoaren elaborazioa eta manipulazioari buruzko ikastaroak” Villaviciosako pomologia-estazioko bi irakaslek eman zituzten.